Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) jest chorobą wywoływaną przez wirus z rodziny Flawiwirusów. Do tej rodziny należą również inne wirusy wywołujące powszechne na świecie choroby: żółtą gorączkę, denga, gorączkę zachodniego nilu, japońskie zapalenia mózgu czy chorobę  wywołaną przez wirus Zika.

Istnieje kilka odmian wirusa KZM które różnią się nieco przebiegiem wywoływanej choroby i częstością pozostawiana powikłań.

Do zarażenia może dojść:

• po pokłuciu przez zakażonego kleszcza,
• po wypiciu niepasteryzowanego mleka pochodzącego od chorego zwierzęcia (mleko ze sklepu jest bezpieczne)

Choroba ma często dwufazowy przebieg.

Po okresie wylęgania trwającym 7-14 dni pojawiają się:

objawy pierwszej fazy choroby przypominające grypę:

• stan podgorączkowy lub gorączka,
• bóle mięśniowe,
• bóle głowy,
• bóle stawowe,
• ogólne osłabienie

Następnie po okresie bezobjawowym trwającym od jednego do kilku tygodni mogą pojawić się objawy dotyczące ośrodkowego układu nerwowego.

Najczęściej w tej fazie choroby dochodzi do rozwoju zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Możliwy jest też przebieg pod postacią zapalenia mózgu, który wiąże się ze zwiększonym odsetkiem powikłań.

Młodsze dzieci zwykle przechodzą chorobę łagodniej, niż młodzież i dorośli.

Diagnostyka polega na oznaczaniu przeciwciał przeciwko wirusowi KZM w klasach IgM oraz IgG.

Przeciwciał można poszukiwać:

• we krwi
• w płynie mózgowo-rdzeniowym (po jego pobraniu w przypadku podejrzenia neuroinfekcji)

Zapobieganie polega na:

• niedopuszczeniu do pokłucia przez kleszcze
• szczepieniach ochronnych

 UWAGA: Zakażony kleszcz wprowadza wirusy wywołujące KZM już w momencie kłucia. Jego szybkie usunięcie nie zapobiegnie chorobie.

W Polsce zarejestrowane są szczepionki dwóch producentów:

• FSME-IMMUN, FSME-IMMUN Junior (dzieci do ukończenia 15 r.ż.)
• Encepur Adult, Encepur K (dzieci do ukończenia 11 r.ż.)

Szczepionki różnią się m.in. wiekiem stosowania postaci przeznaczonych dla dzieci, schematem szczepień, ceną. W typowych przypadkach szczepienie podstawowe obejmuje 3 dawki szczepionki.

 UWAGA: Szczepionki NIE ZAWIERAJĄ żywych wirusów i tym samym NIGDY NIE WYWOŁAJĄ kleszczowego zapalenia mózgu.

Nie ma leku, który działałby na wirusa KZM. Pozostaje łagodzenie objawów choroby.

Te dwie najczęściej występujące w Polsce choroby kleszczowe różnią się istotnie.

Pierwsze objawy choroby mogą pojawić się po tygodniu od pokłucia przez kleszcza. Mając na uwagę fakt, iż objawy pierwszej fazy choroby są niespecyficzne i mogą pozostać niezauważone okres wylęgania może wynosić nawet 6 tygodni.

Śmiertelność w tej chorobie ocenia się na 2%.

Trwałe powikłania mogą dotyczyć dalszych 10% chorych.

• porażenia i niedowłady nerwów
• zaniki mięśni
• zmniejszona aktywność fizyczna.
• zaburzenia koncentracji, snu,

Szczepienie przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu jest wymienione w Programie Szczepień Ochronnych jako zalecane i tym samym NIE jest finansowane ze środków publicznych. Za szczepienie będziesz musiał zapłacić.

 UWAGA: Poza szczepieniami obowiązkowymi decyzja o szczepieniu jest indywidualną decyzją każdej z osób.

Moja rada wynikająca z obserwacji dziesiątków przypadków tej choroby:

Tą chorobą zarażasz się już podczas ukłucia kleszcza, nie ma na nią żadnego leku, przebieg niejednokrotnie jest naprawę ciężki (szczególnie u młodzieży, dorosłych), nierzadkie są trwałe powikłania.

Jeżeli mieszkasz w rejonie endemicznym KZM (większość przypadków pochodzi z północno-wschodniej Polski), jesteś okresowo kłuty przez kleszcze skończ z graniem w rosyjską ruletkę i zaszczep Siebie i Swoje dzieci.

Szczepienia są niezwykle skuteczne!

Krajem gdzie odsetek zaszczepionych jest największy jest Austria (ponad 80% zaszczepionej populacji). Spowodowało to znaczny spadek notowanych przypadków choroby.

Odporność pojawi się nie wcześniej niż 2 tygodnie po podaniu 2-giej dawki szczepionki.

Drugą dawkę podaje się standardowo nie wcześniej niż 1 miesiąc po pierwszej. W schemacie przyspieszonym drugą dawkę można podać po 2 tyg. od pierwszej.

Najkrótszy okres po jakim można spodziewać się odporności wynosi więc 1 miesiąc.

 UWAGA: Najlepszym rozwiązaniem jest zaplanowanie rozpoczęcia szczepień w okresie zimowym, zastosowanie standardowego, nie zaś przyspieszonego schematu szczepień.

Producenci szczepionki zalecają by po 3-dawkowym szczepieniu podstawowym zastosować szczepienie przypominające po 3 latach, zaś kolejne co 3-5 lat.

Doniesienia naukowe wskazują, że faktyczna odporność może być znacznie dłuższa.¹⁾ Po 10 latach od podania 3 dawek szczepienia podstawowego oraz jednej dawki przypominającej 85% dorosłych nadal miało ochronne przeciwciała.²⁾ Nawet przy nieukończonym schemacie szczepień podanie jednej dawki przypominającej po latach pozwala na szybkie osiągnięcie uodpornienia.³⁾ Im starsza jest osoba (> 60 r.ż.) tym częściej powinny być podawane dawki przypominające.

1. Aerssens A, Cochez C, Niedrig M, Heyman P, Kühlmann-Rabens I, Soentjens P. Analysis of delayed TBE-vaccine booster after primary vaccination. J Travel Med. 2016; 23: tav020.

2. Konior R, Brzostek J, Poellabauer EM, Jiang Q, Harper L, Erber W. Seropersistence of TBE virus antibodies 10 years after first booster vaccination and response to a second booster vaccination with FSME-IMMUN 0.5mL in adults. Vaccine. 2017; 35: 3607-3613.

3. Schosser R, Reichert A, Mansmann U, Unger B, Heininger U, Kaiser R. Irregular tick-borne encephalitis vaccination schedules: the effect of a single catch-up vaccination with FSME-IMMUN. A prospective non-interventional study. Vaccine. 2014; 32: 2375-81.

Powyższe wyniki mogą oznaczać, iż:

1) W przeszłości zostałeś zaczepiony przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu. Przeciwciała w klasie IgG będą wykrywane przez wiele lat lub do końca życia.

lub

2) W przeszłości przechorowałeś kleszczowe zapalenie mózgu. Dwie trzecie osób przechodzi tę chorobę zupełnie bezobjawowo lub ze skąpymi objawami przypominającymi grypę.